Friday 30 October 2009

From the foreword / El la antaŭparolo (ii)

An important sentiment among Esperanto speakers in recent years is that sparked by Claude Piron’s booklet La Bona Lingvo: the desirability of thoroughly exploiting the latent capacities of existent lexical material of the language rather than creating new lexical material, particularly from French or other European languages. This dilemma has faced Esperanto since the earliest days. Was ‘hospital’ adequately expressed as the multi-affixed malsanulejo, or should we add (as we did) a new single-root word hospitalo? For ‘duodenum’ should we say dekdufingra intesto (as is done in many languages, though not in English), or do we need duodeno? Is a ‘constellation’ stelfiguro or konstelacio? (Neither duoden/ nor konstelaci/ belongs to the “official” rootstock as determined by the Akademio de Esperanto.) In the English-Esperanto part, for various cases of this type in which usage has not settled down, I have decided to give both possibilities, so that the user can choose between them. For others I have given just my own recommendation. In the Esperanto-English part I have been more ready to include roots which many speakers, myself included, would disapprove of. I have marked some of them with the sign for ‘deprecated’; for others I have merely supplied alternative forms in square brackets.

In the form and meaning of Esperanto roots I have generally followed the standard dictionary Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto 2005 (Paris: SAT). However, I remain unconvinced by PIV’s decision to alter various established biological terms to make them agree with Latin scientific nomenclature. For example, I have retained the forms alcion/o ‘kingfisher’ and cipres/o ‘cypress’ as laid down in the Fundamento de Esperanto, rather than replace them with alced/o and kupres/o as in PIV. For ‘brain’ I retain cerb/o, rejecting PIV’s cerebr/o.

There are some 10,150 Esperanto roots (headwords) in this dictionary, as against the inflated 16,780 (many of them virtually never used in practice) to be found in PIV. Many are specialist terms of various kinds; for everyday purposes the user of Esperanto needs no more than three or four thousand roots. The dictionary does however include some 140 roots not included in PIV: virtually all of these can be found in use in Vikipedio or other documents on the Web.

For the names of British birds I have followed Pilger’s Komunlingvaj nomoj de Eŭropaj birdoj.

Coverage of geographical names includes all independent states, with a selection of other names. The former conform to the Listo de Rekomendataj Landnomoj approved by the Esperanto Academy in 2009. Names of countries in Esperanto fall into two groups: those which are basic roots, such as Aŭstralio and Usono, and those which are formed by adding a suffix to an ethnonym, such as Anglujo, Hispanujo, Italujo. For the latter group I have retained the classical ujo suffix; those who prefer io (e.g. Anglio) should substitute it.
_ _ _

Gravan sentoŝanĝon inter Esperanto-parolantoj en la lastaj jaroj inspiris la verko de Claude Piron, La Bona Lingvo. Oni pli forte sentas la dezirindecon ekspluati la latentajn kapablojn de la ekzistanta radikprovizo de la lingvo, prefere ol krei novan vortmaterialon el la franca aŭ aliaj eŭropaj lingvoj. Tiu dilemo ekzistas en Esperanto jam de la plej fruaj tagoj. Ĉu sufiĉis diri malsanulejo, aŭ oni bezonis unuradikan neologismon hospitalo? Ĉu ni parolu pri la dekdufingra intesto (kiel oni nomas ĝin en multaj lingvoj, sed ne en la angla), aŭ ĉu ni bezonas duodeno? Ĉu diri stelfigurokonstelacio? (Nek duoden/ nek konstelaci/ apartenas al la oficiala radikaro aprobita de la Akademio de Esperanto.) En la angla-Esperanta parto mi decidis ĉe diversaj tiaj punktoj nestabiliĝintaj doni ambaŭ eblecojn, por ke la uzanto elektu mem inter ili. Ĉe aliaj, mi donis nur mian propran rekomendon. En la Esperanta-angla parto mi pli libere allasis radikojn kiujn Piron (kaj eble ankaŭ mi) opinius evitindaj. Kelkajn mi markis per la signo ‘evitinda’, al aliaj mi aldonis alternativajn formojn en rektaj krampoj.

Por la formo kaj signifo de Esperantaj radikoj mi ordinare sekvas la normdonan verkon Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto 2005 (Parizo: SAT). Tamen ne konvinkis min la decido de PIV ŝanĝi diversajn establitajn biologiajn terminojn por akordiĝi kun la scienclatina nomaro. Ekzemple, mi konservas la Fundamentajn alcion/o kaj cipres/o, rezistante la novajn alced/o kaj kupres/o. Cerb/o restu cerb/o, ne cerebr/o.

Troviĝas ĉ. 10 150 Esperantaj radikoj en ĉi tiu vortaro, kompare kun la tro pufaj 16 780 (inter kiuj multaj ne uzataj en la praktiko) kiuj troviĝas en PIV. Multaj estas terminoj el diversaj apartaj fakoj; por ĉiutagaj bezonoj sufiĉas tri-kvar mil radikoj. Mi tamen enprenis ĉ. 140 radikojn ne listigitajn en PIV: preskaŭ ĉiuj el ili estas uzataj en Vikipedio aŭ en aliaj dokumentoj de la Interreto.

Por la nomoj de britaj birdoj mi akceptis la rekomendojn de Pilger en Komunlingvaj nomoj de Eŭropaj birdoj.

Inter la geografiaj nomoj en la vortaro troviĝas ĉiuj nomoj de sendependaj ŝtatoj kaj modesta listo da aliaj nomoj. Ili konformas al la Listo de Rekomendataj Landnomoj aprobita de la Akademio de Esperanto en la jaro 2009. La landnomoj de Esperanto dividiĝas en du grupojn: iuj estas simplaj radikoj, ekz-e Aŭstralio kaj Usono, dum aliaj konsistas el nomo de gento aŭ popolo plus sufikso, ekz-e Anglujo, Hispanujo, Italujo. Por tiu sufikso mi retenas la klasikan ujo; tiuj, kiuj preferas io (do ekz-e Anglio) anstataŭe uzu ĝin.

Thursday 29 October 2009

From the foreword / El la antaŭparolo (i)

More than forty years have passed since [the dictionary's] first publication under the Teach Yourself imprint. During that time both English and Esperanto have grown and changed considerably. This new edition, published by Mondial, attempts as far as possible to reflect these developments, both by the addition of new headwords and by many other changes and improvements.
Forty years ago computers were in their infancy. There was no internet. Plena Ilustrita Vortaro (PIV) had not yet been published, nor had the Longman Dictionary of Contemporary English and other modern corpus-based dictionaries of English. Esperanto is a functioning language, not a theoretical project: so it is right to pay considerable attention to usage, both spoken and written. As well as informal observation of the language in use around the world, I have been able to draw on the five-million-word corpus of written Esperanto available at tekstaro.com, while Google and Wikipedia/Vikipedio offer an even vaster range of practical usage (though they must be consulted with care).
I have taken the opportunity to make better provision for American and international English. Accordingly I have added new headwords such as cilantro, maven, mononucleosis, and zucchini. I have also supplied American meanings to words already included, such as muffler as the equivalent of British silencer.
Under the letter S alone, over a hundred new Esperanto root words have been added, ranging from skan/i, skip/o and spam/o to same/o, Samo/o, saud/a, Sejŝel/oj, Siĉuan/o, sik/o and svazi/o. The three hundred or so new English entries under S include scallion, scam, schlep, scrapheap, scrawny and spreadsheet.
In English we now use far fewer hyphens than we did forty years ago. We now write most compound nouns either solid or as two words. Instead of the air-lock and air-mail of the first edition we now write airlock and airmail; in place of air-raid we now write air raid. We are also now willing to print the formerly unprintable: I have therefore been able to retire such Latin expressions as membrum virile and use instead ordinary English words, including four-letter ones.
_ _ _
Pasis jam pli ol kvardek jaroj post la unua eldono en la serio Teach Yourself. Dum tiu tempo diversmaniere ŝanĝiĝis kaj la angla lingvo kaj Esperanto. La nuna nova eldono laŭeble spegulas tiun duflankan evoluon same per la aldono de novaj kapvortoj kiel ankaŭ per multaj aliaj ŝanĝoj kaj plibonigoj.
Antaŭ kvardek jaroj la komputiloj estis ankoraŭ en sia infanaĝo. Ne ekzistis la Interreto. Ankoraŭ ne aperis Plena Ilustrita Vortaro, ankoraŭ ne aperis Longman Dictionary of Contemporary English kaj aliaj modernaj tekstar-bazitaj vortaroj de la angla. Esperanto estas funkcianta lingvo, ne teoria projekto: do prave oni atentas al la uzado, same skribita kiel parolata. Krom neformale observi la uzatan lingvon tra la mondo, mi povis ĉerpi el la kvinmilionvorta tekstaro de skribita Esperanto registrita ĉe tekstaro.com, dum Guglo kaj Vikipedio liveras eĉ pli vastan gamon da praktika uzado (kvankam oni devas konsulti ilin kun kritika atentemo).
Mi kaptis la okazon por pli bone provizi por la usona kaj internacia angla lingvo. Tiucele mi aldonis tiajn novajn kapvortojn kiel cilantro, maven, mononucleosis kaj zucchini. Krome mi almetis usonajn signifojn de vortoj jam troviĝantaj en la vortaro, ekzemple muffler paralele kun la brita silencer (dampilo de aŭtoellaso).
Sole sub la litero S estas aldonitaj pli ol cent novaj Esperantaj radikoj, ampleksantaj de skan/i, skip/o kaj spam/o ĝis same/o, Samo/o, saud/a, Sejŝel/oj, Siĉuan/o, sik/o kaj svazi/o. En la ĉ. tricent novaj anglaj vortoj sub S troviĝas interalie scallion, scam, schlep, scrapheap, scrawny kaj spreadsheet.
En la angla oni uzas nun multe malpli da ligstreketoj ol antaŭ kvardek jaroj. Hodiaŭ ordinare ni skribas kunmetaĵojn aŭ seninterrompe aŭ kiel du vortojn. Anstataŭ la air-lock kaj air-mail de la unua eldono oni skribas nun airlock kaj airmail; anstataŭ air-raid ni skribas nun air raid. Oni povas nun presi vortojn antaŭe nepreseblajn: mi povis do retiri tiajn latinajn esprimojn kiel membrum virile kaj uzi anstataŭe ordinarajn anglajn vortojn, interalie senpudorajn.

Wednesday 28 October 2009

ik

Ĉu vi aprobus la vorton tajloriko (la fako aŭ scienco de tajloroj)? Ankaŭ mi ne. Nek profesoriko. Nek ĝardeniko.
Konvinkis min la trafaj argumentoj de Bertilo Wennergren kontraŭ la rekono de la neoficiala sufikso -ik en la senco ‘fako, scienco, okupo’. Li skribas,
Laŭ multaj IK ĉiam aperu post la temo de la koncerna fako, ne post la koncerna isto. Ili kreas vortojn kiel: ĝardeno → ĝardeniko = “ĝardenistiko”, ĵurnalo → ĵurnaliko = “ĵurnalistiko”, lingvo → lingviko = “lingvistiko”…
…sistema uzo de IK en ĉi tia maniero kondukus al grandega konfuzo, ĉar amasoj da jam ekzistantaj vortoj subite ŝajnus havi tute alian signifon ol ili vere havas, ekz.: formiko, heliko, kleriko, kliniko, koliko, komiko, komuniko, maniko, miristiko, paniko, persiko, rustiko, saliko, trafiko, dialektiko, grafiko, liriko, logiko, muziko, plastiko kaj multaj aliaj.

Pli bone, konsideri formojn poetiko, lingvistiko kiel nesufiksitajn.
Se oni insistas, ke IK nur aperu post temo, tiam la kaoso ankoraŭ pligrandiĝas, ĉar tiam vortoj kiel lingvistiko, ĵurnalistiko kaj ĝardenistiko ŝajnas esti la sciencoj pri lingvistoj, ĵurnalistoj kaj ĝardenistoj.

Pli bone estas resti ĉe lingvoscienco, ĝardentekniko, ĵurnalismo ks. Eĉ la tajlora fako. Anstataŭ la sufiksita klad/iko de PIV ni havu la internacian kladistik/o.
Tamen por ĥemio ni ja bezonas la elementon ik en nomoj de kombinaĵoj.
Mi metis
ik/ 1 (chem) salt, -ic: fer~a klorido ferric chloride; 2 DEPRECATED (tech) science, -ics: komput~o computer science [= komputado, komputoscienco]

Tuesday 27 October 2009

keep taking the tablets

Kiel nomiĝas la objekto, kovrita per vakso, sur kiu oni skribis antaŭ ol papero fariĝis malmultekosta? Mi ĉiam supozis, ke en Esperanto tio estas tabuleto. Subtenas tion citaĵoj ekzemple el La Faraono
malgrandan stilon kaj malgrandan tabuleton, kovritan per vakso
nudaj lernantoj kun vaksitaj tabuletoj en la manoj.
kaj el Quo Vadis:
skribinte kelkajn vortojn sur vaksokovrita tabuleto
donu al mi tabuletojn kaj skribilon, por ke mi notu
tabuletoj, sur kiuj oni enskribis la nomojn
En Fabeloj de Andersen aperas ardeza tabuleto.
En La Ŝtona Urbo (el la jaro 2000) la heroino, en antikva Romo, povas
miksi la inkon kaj prepari la vakson por la tabuletoj
kaj ŝia infano, ve,
skribaĉis sur nova tabuleto

En PV (1953) staras
*Tabulo. … ~eto 2 Maldika malgranda ~o kovrita per vakso, sur kiu la antikvuloj skribis…
Sed en PIV (1970 kaj poste) tio ŝanĝiĝis.
En la Malnova Testamento Moseo ricevis de la Eternulo tabelojn en ŝtono:
Mi donos al vi ŝtonajn tabelojn, kaj la instruon kaj ordonojn

PIV vastigas la sencon de tabel/o por kovri la ĝistiamajn tabuletojn. La koncerna difino malaperis sub tabul/ kaj ekaperas sub tabel/o, kiel la dua difino. Kial?
Mi decidis resti konservativa.
tablet tabuleto; ŝildo; (medication) tablojdo

Monday 26 October 2009

publicity

Se sekvi PIV2, por publici devus aperi nur jeno:
public/i write for the press
Tamen almenaŭ en Britujo oni emas egaligi publici al to publicize, kaj publico al publicity.
publicize to give information about something to the public, so that they know about it: television’s failure to publicize the unemployment issue | his visit was widely publicized
publicity 1 the attention that something or someone gets from newspapers, television etc. the adverse publicity had damaged sales 2 the business of making sure that people know about a new product, film etc or what a particular famous person is doing: the Government has launched a publicity campaign | a publicity stunt (something that is only done to get publicity)

En la klasika periodo de la Esperanto-movado oni parolis pri propagando por la Afero. Sub Lapenna tio ŝanĝiĝis al informado, kaj tiel nomiĝas ankoraŭ la tasko de la Ĝenerala Sekretario de UEA.
Sed la anglalingvanoj inklinas nomi la saman agadon publico. Jen citaĵo el Ondo de Esperanto el la jaro 2001,
David Bisset, prezidanto de la Publica Komitato, indikis sian deziron kreive labori kun la Direktoro kaj plene ekspluati la novajn eblecojn kiuj rezultiĝus de la translokiĝo al Barlastono.

Evidente temas ne nur pri “skribi en gazeto aŭ revuo pri aktualaj temoj” (PIV2), sed ankaŭ okupiĝi pri aliaj amaskomunikiloj por propagandi difinitan varon/aferon/personon.
Ĉu tiu uzo de public/ estas anglismo kaj eksterminda? Aŭ ĉu ni devus revizii la sencon de la Esperanta vorto?

Friday 23 October 2009

playing truant

Infano, kiu plays truant, senpermese vagas ien for anstataŭ ĉeesti (frekventi) la devigan lernejon. Truancy estas la socia problemo, ke ekzistas tiaj infanoj. Inter la sinonimoj de play truant estas bunk off, skive, kaj en Usono play hook(e)y.

En la nederlanda vortaro de de Smedt mi trovis
spijbelen preterlasi la lecionojn
Vikipedio havas tiuteman artikolon sub la titolo Lernej-evitado. En la germana oni diras Schulverweigerung, do lernejrifuzo (kvankam tiu nuanco de rifuz/i ne estas menciita en PIV). Mi inklinas sekvi la germanan.
PIV2 donas jenan difinon de la neoficiala asidua:
asidu/a. Regule vizitanta la lokon de sia ofico, tasko, devoligoj ks: li estas ~a al la lernejo, al la kontoro, al la Diservoj; li ricevis la diplomon, pli pro sia ~eco, ol pro sia inteligenteco. mal~a. Ne regule venanta plenumi sian taskon, devon ks: mal~a tajpistino; mal~eco ĉe la fabriko; mal~ismo estas formo de sabotado.

Ĉu do truancy estas malasidueco? Kvankam Danvy-LePuil tiel tradukas absentéisme, mi hezitas egaligi la du. La PIVa difino respondas pli al la angla absenteeism (kiu povas karakterizi laboriston sed ne infanon).
La angla assiduous rilatas pli al plenumado de taskoj ol al regula vizitado. Jen LDOCE:
assiduous very careful to make sure that something is done properly or completely, SYN: meticulous
Mi metis jene:
asidu/a assiduous; regular (in attendance etc)

hooky: play ~ rifuzi la lernejon, malasidui

truancy lernejrifuzo

truant lernejrifuzanto; play ~ rifuzi la lernejon, malasidui

Thursday 22 October 2009

afiksoj kaj simile

En la unua eldono mi principe ne listigis afiksojn en la ĉefa parto esperanto-angla A-Z. Nur se ili estas uzataj kiel memstaraj radikaloj ili troviĝis tie (ekz-e an/o, ul/o). Anstataŭe, ili estis listigitaj en tabeloj en la antaŭmaterialo.
Nun mi decidis, ke estus pli bone enpreni ilin en la ĉefan liston A-Z. Mi eksperimentis, kiel plej bone fari tion.
Rilataj problemoj estas la plursignifeco de kelkaj afiksoj (ekz-e uj/) kaj la ekzisto de neoficialaj afiksoj (ekz-e -ac/) kaj faklingvaj vortkonstruaj elementoj (ekz-e hiper/, para/, -algi/).
Konsideru la radikon al. Unuavice ĝi estas prepozicio. Tamen oni povas uzi ĝin prefikse (aldoni, aliro) kaj eĉ kvazaŭ memstare kun sufiksoj (aliĝi, aliĝilo).
Due, ekzistas homonima radiko al/o (flugilforma aĵo).
Trie, ekzistas botanika sufikso -al/, per kiu oni formas nomojn de plantordoj.
Kvare, ekzistas ĥemia sufikso -al/, per kiu oni formas nomojn de aldehidoj.

Provizore, mi prezentas tion jene:
al 1 (prepn) to; towards; ~iĝi (al) join (society etc); ~iĝilo application form, registration form; (prefix) ~paroli address
al/o 2 wing (of car, building, screw etc)
-al/ 3 (bot) name of order: likopodi~oj Lycopodiales; 4 (chem) -al, aldehyde: etan~o acetaldehyde

Ĉe sufiksoj uzataj ankaŭ memstare mi decidis listigi unue tiun memstaran uzon, poste la sufiksan uzon, do jene:
aĉ/a wretched, no good; (suffix) pejorative: dom~o hovel; skrib~i scrawl

ad/e continuously, repeatedly; (suffix) durative: action, particularly prolonged, repeated or habitual action: naĝ~o swimming; paf~o shooting; kur~i keep on running; ~asismo suffix rhyme (of the type iradas – venadas)

aĵ/o thing; (suffix) thing: 1 concrete manifestation of an abstraction: nov~o novelty;2 external manifestation of an activity: seg~o sawdust; 3 characteristic piece of behavior: infan~o piece of childishness; 4 flesh of an animal: bov~o beef

Pri “behavior”: ĉar la eldonejo estas usona, mi uzas usonan ortografion en tiaj lokoj. Por kapvortoj mi donas ambaŭ formojn, britan kaj usonan, alfabete ordigitajn.

Wednesday 21 October 2009

komencliteraĵoj

Oftiĝis en la angla lingvo akronimoj. En Esperanto ili estas ne tiel ŝatataj.

NATO (North Atlantic Treaty Organization, france OTAN) povis resti sama (nordatlantika traktat-organizo). Por AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome, france SIDA) ni trovis la solvon Aidoso, kreita surbaze de la angla mallongigo.

Por la eksmodiĝantaj BC (Before Christ) kaj AD (Anno Domini) oni diras a.K. (antaŭ Kristo) kaj p.K. (post Kristo).

TNT (trinitrotolueno) estas sama en la du lingvoj; same samas LCD (liquid crystal display, likvakristala ekrano) kaj LED (light-emitting diode, lumeliganta diodo). Por CD (compact disc) ni diras KDK-disko (aŭ lumdisko); sed DVD, markonomo, estas sama en ambaŭ lingvoj. (Ne estas klare, ĉu ĝi estas akronimo por digital versatile disc aŭ por digital video disc.)

Por UFO (unidentified flying object) PIV2 rekonas nif/o (neidentigita fluganta objekto).

Unu angla mallongigo malmulte uzata en la angla sed pli ofta en Esperanto estas SMS (short message service). Por SMS-mesaĝo, sendata per poŝtelefono, en la angla oni ordinare diras text, text message.

La angla metafora uzo de AC-DC (alternating current / direct current, = alterna/rekta kurento) en la senco ‘ambaŭseksema’ ne trovas eĥon en Esperanto. Tiuteme, por LGBT (lesbian, gay, bisexual, transgendered/transsexual) Sonja proponas la koncizan ĉielarka; sed eble oni devas ĝin ankaŭ precizigi kiel ‘geja, lesba, ambaŭseksema aŭ transseksa’.

Tuesday 20 October 2009

addiction

Ŝajnas, ke mankas internacia ekvivalento de la anglalingva serio addict, addicted, addiction, addictive.
Jen la difinoj el LDOCE:
addict 1 someone who is unable to stop taking drugs: drug/heroin/morphine etc addict a recovering heroin addict 2 someone who is very interested in something and spends a lot of time doing it: TV/sports etc addict My nephew is a complete video game addict.
addicted 1 unable to stop taking a harmful substance, especially a drug: 50 million Americans are addicted to nicotine. 2 liking something so much that you do not want to stop doing it or having it: kids addicted to surfing the Net
addiction 1 the need to take a harmful drug…
addictive 1 … tobacco is highly addictive. 2 …addictive arcade games
PIV2 proponas al ni nur mani1o (‘fortega nenormala konstanta inklino al io’) kaj toksomanio (‘…alkoholo, kokaino, morfino, nikotino…’).

Germane oni diras Sucht, kiun Krause redonas kiel avido, manio, toksomanio. France oni helpas sin per adonné, dépendance, accoutumance, toxicomane, do ‘fordoni, allasi sin (al drinkado ktp), dependeco, alkutimiĝo, toksomanio’.

Mi konsideris la eblecon de neologismo adikci/ito, -ita, -o, -a, sed fine decidis meti simple:
addict (tokso)maniulo
addicted (to) mania (pri)
addiction (tokso)manio; dependeco

Monday 19 October 2009

parkadi, parkumi... parki!

Ĝis kiu grado ni volas toleri la dusencecon de park/?

La Fundamenta senco de park/o estas supozeble nur la granda terpeco ligita al kampara domego aŭ, en urbo, aranĝita por la distro de la publiko (PIV2, unua kaj dua sencoj).
park' parc | park | Park | паркъ | park.

PIV2 aldonas trian sencon, ‘armea deponejo’ kaj kvaran (por mi novan), ‘ostrejo’; kaj kvinan “= ~umejo”.

Mi kredas, ke la plimulto de la homoj posedantaj aŭton ĝin parkas [tiel!] de tempo al tempo. PIV2 preferus, ke ili ĝin parkadu aŭ parkumu.
Tamen ŝajnas al mi, ke la formo parkadi estas malbone elektita por esprimi provizoran restigon de la veturilo. Kaj ofte estas preferinde rekte verbigi substantivon ol enŝovi -um- (do violoni, ne *violonumi, tajlori, ne *tajlorumi; mi estus kontenta bieri en trinkejo, kvankam oni aŭdas ankaŭ bierumi).
Ĉu, do, ni estas kontentaj parki aŭton en tiucela parkejo? Mi opinias, ke jes. En tiu (neFundamenta) senco park/ estas verba radiko.
Cetere, kiel ni povas distingi inter la multaŭta parking lot (usonismo, = brita car park) kaj la vojflanka unuaŭta parking space? Ambaŭ estas speco de parkejo. Mi ne estas tute certa pri mia provizora solvo.
park park-o, -i
parking parkado; ~ing lot parkejo; ~ing meter parkometro; ~ing space loko por parki

Friday 16 October 2009

data

Kiel traduki la anglan data (se taŭgas nek inform-oj, -eroj nek donitaĵoj)?
Ekzistas du eblecoj: daten/ojdatum/oj; PIV2 preferas la unuan. (Komparu la blogon de 14 februaro.)
Uzetiĝas la afiksita vorto datumi en la senco ‘datiĝi (de)’ , ekzemple tiu preĝejo datumas/datiĝas de la 13-a jarcento — pro kio mi komence inkliniĝis al daten/. Post repenso, tamen, por data mi decidis rekomendi datum/.
Kiel skribas anonima aŭtoro en ReVo:
Konsiderinda parto de la okcidentaj komputikistoj preferas la formon “dateno(j)”, supozeble por eviti konfuzon kun iom nebulsenca verbo “datumi” (proksimume “datiĝi, deveni de koncerna tempo, komenciĝi iam”). La formo “dateno” restas malpli vaste uzata (kaj geografie kaj sence) kaj malpli tradicia (je la momento kiam estis tajpataj ĉi tiuj linioj, serĉo en TTT donis 26% por “dateno” kaj 74% por “datumo”).

La statistikoj troveblaj per kukolo iom mistere fluktuas. Mi esploris tri fojojn, je tri malsamaj datoj:
2009 05 21: dateno 359 mil, datumo 374 mil
2009 09 17: dateno 20 mil; datumo 332 mil
2009 10 16: dateno 13 500; datumo 369 mil
Mi ne scias kial la ciferoj por daten/ tiel abrupte malkreskis. Sed ŝajnas klare, ke la TTT-uzantaro preferas datum/ per granda pliproporcio.
Kompreneble tiu radikalo estas unu radiko, ne kunmetaĵo el dat/ kaj um/.
Por database PIV proponas datenbanko, kaj etikedas evitinda datenbazo. Tamen hodiaŭa esploro per kukolo liveris jenajn ciferojn:
datumbazo 45 400, datenbazo 32 100, datenbanko 1410, datumbanko 1070.
Renato Corsetti volas diri informbazo, sed ĉe kukolo tiu kunmetaĵo ricevas nur tri trafojn.
Do:
data informoj, datumoj; ~ processing datumtraktado;
~ protection datumprotekto; ~ set datumaro
database datumbazo

Thursday 15 October 2009

statistikoj

En la unua eldono de la vortaro la Esperanta enestis ĉ. 9600 E-radikoj; la anglaj kapvortoj sumis ĉ. 20 250.
Antaŭ unu jaro, kiam mi prezentis eldonproponon al la eldonisto, mi skribis, ke mi volas pligrandigi tion per 6 ĝis 7 procentoj: do ke estu ĉ. 10 250 E-radikoj kaj ĉ 21 550 anglaj kapvortoj.
Okazis tamen iomete da inflacio. En la finita reviziita teksto nun troviĝas ĉ. 10 315 E-radikoj kaj ĉ. 22 300 anglaj kapvortoj. Do la Esperanta listo kreskis per 7,4%, la angla per 10,1%.

Kompare, en PIV2 (2005) troviĝas ĉ. 16 780 radikoj. Mi rezistas la tenton imiti tian troŝvelon, allasante nur 61,5% el la PIV-radikoj, kio pli ol sufiĉas. Aliflanke mi rekonas 141 nePIVajn radikojn.

Mi decidis, ne plu uzi steleton ĉe E-vortoj en la angla-esperanta parto por signi “relativan neologismon, ankoraŭ ne tre ĝenerale uzata”. Tamen mi sufiĉe ofte donas du tradukojn, el kiuj la unua uzas pli simplajn radikojn, la dua estas pli faka/neologisma.
angioplasty sangotubriparo, angioplastio

duodenum dekdufingra intesto, duodeno

Thursday 1 October 2009

boparencoj, vicparencoj

Mi konfuziĝas pri duonparencoj kaj vicparencoj.

En la angla, se mia patro reedziĝas, la nova edzino nomiĝas mia stepmother. Mi havas kun ŝi nenian samsangecon, kaj en Esperanto ŝi estas mia duonpatrino. (La bildo montras la malbonan duonpatrinon de Neĝulino kun sia duonfilino.)
Se mi mem edzinigas iun, kiu jam havas filon, tiu infano nomiĝas mia stepson. En Esperanto li estas mia duonfiloZ.

Tamen se mia patro reedziĝas kaj patras filon kun la nova edzino, tiu filo estas angle mia half-brother, esperante mia duonfrato. Ni du havas duonan samsangecon.
Do al la Esperanta duon- respondas jen step-, jen half-.

Se mia patro reedziĝas kaj lia nova edzino jam havas filon (per alia patro), tiu filo estas angle mia stepbrother, esperante mia vicfrato.
Do al la angla step- respondas jen duon-, jen vic-.
Ĉu mi bone tion komprenis?
(En la moderna mondo temas ofte ne pri novnupto sed pri eksternuptaj rilatoj.)
Mi metis:
step- (parents and children) duon-: ~daughter duonfilino, ~father duonpatro, ~mother duonpatrino, ~son duonfilo; (siblings) vic-: ~brother vicfrato, ~sister vicfratino

Parencvortoj (kinship terms) multe varias de unu lingvo al alia: ekzemple en multaj lingvoj oni uzas malsamajn vortojn por pli aĝa kaj malpli aĝa gefratoj. Sed vidu, eĉ inter la angla kaj Esperanto ekzistas iom tikla diferenco.
Butler volis enkonduki novan prefikson, stif-, por respondi al la angla step. Li ne sukcesis.