Wednesday 30 September 2009

nePIVaj vortoj (ii)

darbuk/o speco de araba tamburo | darbuka, tableh, goblet drum (Wennergren RkP)
dimsam/o ĉinaj malpezaj manĝometoj | dim sum (ĉi tiu blogo, 09-01-02)
disfagi/o perturbo de glutado | dysphagia (jen, Cherpillod)
disfazi/o perturbo de parolkapablo | dysphasia (jen, Cherpillod)
distrofi/o perturbo de la kreskado | dystrophy (Krause, Cherpillod)
domestik/i domigi, alhejmigi (beston) | domesticate (Krause; komentoj de ĉi tiu blogo, 09-02-08)
dongl/o USB-ŝtopilo diverscela | dongle (ĉi tiu blogo, 09-02-21)
ekinace/o usona floro, Echinacea spp., uzata medikamente | echinacea (Vik.)
eland/o speco de antilopo, Taurotragus spp. | eland (1-a eld., Cherpillod, Vik.)
elastan/o sinteza fibraĵo, tre elasta | elastane, Spandex, Lycra™ (Vik.)
eŝeriki/o bakterio, Escherichia coli | E. coli (mia propra propono)
etolog/o fakulo pri etologioz | ethologist (Vik ktp)

Tuesday 29 September 2009

nePIVaj vortoj (i)


Malgraŭ mia ĝenerale konservativa sinteno al la inflacio de la Esperanta radikaro, mi decidis enmeti plurajn radikojn, kiuj ne troviĝas en PIV2. Jen unua listo. Por ĉiu kapvorto mi aldonas klarigon en Esperanto, la anglan tradukon, kaj mencion de la fonto.

android/o homaspekta roboto | android (ekz-e jen)
animaci/o kreado kaj prezentado de desegnitaj moviĝantaj bildoj | animation (ReVo, KompLeks)
-atlon/o sufikso post numeralo por indiki konkurson el tiom da fakoj: triatlono, kvinatlono | -athlon (en ĉi tiu blogo, 09-03-28)
aŭkupar(i)/o (plumfolia) sorpujo (Sorbus aucuparia) | rowan (en la 1-a eldono; Butler, Pilger, Cherpillod)
bing/o speco de lotludo | bingo (Benson, Krause)
blog/o taglibro en la TTT | blog (ekz-e tio, kion vi nun legas!)
bonus/o speco de kromsalajro (kp PIV bonifik/o) | bonus (ekz-e jen)
bri/o speco de fromaĝo | brie (ekz-e jen)
cefalof/o speco de antilopo (Cephalophus) | duiker (Butler, Cherp; = dukero Krause)
cian/o cejanbluo: unu el la tri koloroj uzataj en inkŝprucaj kolorpresiloj | cyan, (usone) aqua (en PIV nur kiel prefikso)
ĉaĉa/o speco de sudamerika kuba danco | cha-cha (Krause)
ĉaŭĉaŭ/o speco de ĉindevena hundo | chow chow (dog) (kredeble pli internacia formo ol la ĉaŭ/o de la 1-a eld.)
ĉedar/o speco de fromaĝo | cheddar (en ĉi tiu blogo, 09-01-10)
ĉivav/o speco de tre eta hundo | chihuahua (Vik)

Monday 28 September 2009

preskaŭ preta

Hodiaŭ, post unujara laborado, mi finis la reviziadon de la partoj A-Z, esperanta-angla kaj angla-esperanta.
Tio inkluzivas la kopitajpadon de la tuta vortaro, por havi maŝinlegeblan tekston (komputilan dosieron). En la komenco mi decidis ne provi skani la paĝojn de la unua eldono, sed retajpi kaj tiel devigi min pensi denove pri la tuta teksto.
Mi ankoraŭ devos glatigi diversajn aferojn (ekz-e la prezenton de afiksoj), finpretigi la enkondukan materialon, kaj ĉion kontrollegi. Sed mi estas bone sur la vojo por liveri pretan “manuskripton” al la eldonisto la unuan de novembro.
Tio signifas ankaŭ, ke tiu ĉi blogo proksimiĝas al sia natura fino (kredeble post kelkaj tagoj).
Mi nun tralegos ankoraŭfoje ĉies komentojn, kaj faros la finajn decidojn pri la malfacilaj punktoj. Dankon al ĉiuj, kiuj kontribuis per komentoj. Vi helpis min pri tre multaj detaloj.

Friday 25 September 2009

integr(al)/i

Ekzistas diverseco de opinioj pri la esperantigo de la matematika nocio to integrate.
Laŭ Vikipedio,
Integralo estas unu el la ĉefaj konceptoj de kalkulo. Ĝi estas la areo inter la grafeo de funkcio kaj la x-akso.



Difinita integralo estas la mezuro de la areo limigita de la grafo, la x-akso kaj la du limoj de la difinita integralo. Oni do ĉiam devas skribi la limojn de integralo. La kutima skribmaniero por integralo de la funkcio f(x) kun la limoj a kaj b estas

Ĝis tie, ĉio en ordo: sed kiel nomiĝas la ago, trovi integralon? Laŭ PIV2 ĝi estas integri (3-a senco); sed laŭ ReVo ĝi estas integrali.

En ReVo estas noto
integrali (tr)
Δ (fakula ĵargono)
Kalkuli integralon.
Rim.: Plimulto de matematikistoj, same kiel PIV, preferas la verbon integri, sed la rezulton de tiu ago ili prefere nomas „integralo“ ol „integraĵo“. Ni opinias pli logike sistemigi la uzon de nur unu radiko, kaj tiu estu prefere „integral“, internacia kaj klare rekonebla, dum la transitiva „integri“ maloportune kolizias kun la netransitiva „integri“ derivita de la homonima radiko kun tute alia signifo („tute kompleta“).

Mi decidis provizore sekvi ReVon. Interalie, tio donas paralelecon kun diferencial/o, ~i.
Jen:
differential diferencial-o, -a
differentiate distingi, diferencigi; (math) diferenciali

integr/i integrate tr; ~a integral; wholewheat;
integral/o (math) integral; ~i integrate

integer entjero
integral integra; integralo
integrate integr-igi, -iĝi; (math) integrali
integrity honesteco

Thursday 24 September 2009

show biz

Al ni mankas taŭga vorto por show business, showbiz: tio estas la entertainment industry, la distrindustrio: ekzemple televido, kino, kaj muzikteatro (sed ne ĉiuj distraĵoj: ne vetado, ne sportoj, ne koncertoj de klasika muziko, ne opero).
Show estas spektaklo, plej ofte teatreca, sed ankaŭ povas esti radio- aŭ televid-programo. Lastatempe populariĝis reality shows, ekzemple The X Factor kaj Big Brother (ĉu realecspektakloj?).
La plej proksima traduko de show estas ja spektaklo, kvankam tiu vorto ne taŭgas por nevidebla show en la radio.
Ĉu taŭgas la esprimo spektaklindustrio?
Inter la diversaj specoj de spektaklo estas tiu, kiun angle ni nomas a musical (ekzemple Miss Saigon, Oklahoma!, South Pacific). Mi volis sekvi PIV2 per enmeto de
muzikal/o Speco de teatraĵo, uzanta muzikon k modernan koregrafion
— sed renkontis fortan kontraŭopinion el diversaj flankoj, ĉar laŭaserte sufiĉus diri muzikteatraĵo.

Cetere, la PIVaĵo koregraf/, koregrafi/ sidas malbone kun la angla choreographer, choreography: jen ankoraŭ unu ekzemplo de la tendenco de PIV neologismi paroĥe laŭ la franca (chorégraphe, chorégraphie), ignorante aliajn lingvojn (ne nur la anglan, sed ekzemple ankaŭ germane Choreograf, Choreografie, ruse хореограф, хореография, hispane coreógrafo, coreografía.
Por tiu lasta mi metis, eble tro konservative,
choreographer danckomponisto
choreography danc-arto, -aranĝo

Wednesday 23 September 2009

tri en vico


Kiel ni nomas la tablan ludon, britangle noughts and crosses, usonangle tic-tac-toe?
Laŭ la retpaĝaro de ludanto.org ĝi nomiĝas tiktakto. Tiu paĝo estas “Adaptita kaj Esperantigita de György Dénes”, iu kies nomon mi ne konas sed kiu loĝas en Vieno. Mi ne scias, ĝis kiu grado ludanto.org estas lia persona kreaĵo, aŭ ĉu ĝi havas la subtenon de multnombra ludemularo. Tiu vorto tamen havas subtenon en Vikipedio, kies tiutema artikolo portas la titolon Tiktakto. Sed ekzistas aliaj nomoj.
Tiktakto (ankaŭ nomita Ikso kaj O aŭ Tri en Vico), estas krajono-kaj-papera ludo, ludata de du personoj (unu persono estas nomita X kaj la alia O). La ludantoj skribas siajn literojn (X aŭ O) alterne sur la kvadratoj de 3x3 krado. La ludanto, kiu skribas tri de siaj simboloj en vico, gajnas.
Se juĝi laŭ ĝia lingvaĵo (“krajono-kaj-papera ludo”, “3x3 krado”) tiu artikolo estis kredeble verkita de anglalingvano.
La franca nomo estas morpion, kiun LePuil-Danvy esperantigas kiel mordpeono. Ne dankon.
En la nederlanda ĝi estas boter, kaas en eieren (butero, fromaĝo kaj ovoj).
PIV2 ne mencias "tiktakt/o". Mi preferas ne ŝarĝi niajn lernantojn per ankoraŭ unu nova vorto. Ni nomu la ludon tri en vico. Kial ne?

Tuesday 22 September 2009

a question of induction

Mi esperas, ke la legantoj povos helpi min pri kelkaj teknikaĵoj.

1. Ĉu iu komprenas la PIV2-an distingon inter induk/o kaj indukt/o, en la fizikaj senco(j)? (Mi ne.)
induk/o Kreado de ~denso aŭ de fluksdenso: eletrostatika ~o… magneta ~o… ~i Elektre aŭ magnete eksciti.
indukt3i …2 Produkti… magnetan kampon per kurento. ~o 2 Reciproka interagado de elektra k magneta kampoj… eletromova ~o… magnetomova….

Ŝajnas al mi, ke en la angla ambaŭ estas induction. Kial ni bezonas malsamajn vortojn por electrostatic induction kaj electromagnetic induction?
(Indukt/i estis oficialigita per la 3a OA. Induk/ estas neoficiala.)

2 En la usona angla, kiel oni diras interpelaci/i?
interpelaci8i (pp parlamentano) Publike demandi al ministro, por ricevi klarigojn pri agoj de la registaro.

En la brita angla, tio estas ask a parliamentary question (el kio subkategorio estas PMQs, prime minister’s questions).

Monday 21 September 2009

antilopo kaj cikonio


Besto bone konata en anglalingvujo sed mankanta en PIV estas la speco de antilopo, kiun ni nomas impala. Ĝia scienca nomo estas Aepyceros melampus, sed mi ne hezitas esperantigi ĝin kiel impal/o. La nomo ŝajnas esti tute internacia; tiel titoliĝas la koncerna artikoleto en Vikipedio; kaj ĝi atingas 154 trafojn en kukolo. Cherpillod registris ĝin en sia NePIVaj Vortoj.
Se ni agnoskas ĝin kiel E-radikon, impal/ estas unu el la malmultaj E-radikoj — ebla la sola — kun etimologio zulua.
Parenteze, mi trovis unu ĝis nun nekonatan rektan eraron en PIV2. Sub ibis/o oni legas (dufoje) pri “sakra” ibiso. Mirigite, ke ibisoj povas blasfemi, kaj alternative supozante ke ĉiuj ibisoj senescepte havas sakran oston, mi demandis al Michel Duc Goninaz. Jes, tio estas eraro anstataŭ sankta, aŭ — se vi estas neologismema — eventuale sakrala, ibiso.

Friday 18 September 2009

Kion studas inĝenieroj?


En la angla, engineers estas fakuloj pri engineering. En Esperanto, pri kiu fako okupiĝas inĝenieroj?
En la unua eldono mi havis
engineering inĝenier-arto, (-)tekniko

Eventuale sufiĉas tiaj kunmetaĵoj (ankaŭ eble teĥniksciencoj, kp ruse технические науки, aŭ inĝenierscienco, kp germane Ingenieurwissenschaft). Tamen...
PIV2 liveras al ni la oportunan vorton inĝenierio, ‘scienco k fako de [inĝeniero]’. Ĉu ni povas akcepti tiun vorton?
Mi tute ne estas fano de la ideo, ke Esperanto havas sufikson -i/o per kiu oni kreas la nomon de scienco el la nomo de ĝia praktikanto. Mi preferas trakti ekz-e geograf/o, geografi/o kiel paron da apartaj radikoj kun komuna etimologio: mi ne derivas geografio el geograf/o plus Esperanta sufikso.
Komence, do, mi tre hezitis pri inĝenierio: mi ne volas devi derivi ĝin el inĝenier/o plus tiu kvazaŭsufikso, kiel montrite en PIV2.
Bonŝance, tamen, montriĝas ke en la franca oni diras ingénierie, en la itala ingegneria, en la pola inżynieria. Do evidente Esperanto pruntis tiun formon rekte el tiuj lingvoj. Mi povas ĝin alpreni kun bona konscienco.
engineering inĝenierio

Thursday 17 September 2009

spreadsheet

En la komenco estis Visicalc. Poste estis Lotus 1-2-3. Kaj nun plej ofta estas Excel. Jen ekzemploj de komputilaj spreadsheets.

Antaŭ ol konsulti referencdokumentojn, mia unua penso por esperantigi tiun nocion estis kalkultabelo, ĉar ĝia esenco estas elektronika tabelo per kiu oni povas aŭtomate kalkuli valorojn per matematikaj formuloj.
Sed en PIV (jam de PIV1, antaŭ ol ekzistis spreadsheets) “kalkultabelo” estas difinita kiel sinonimo de baremo, do tabelo de antaŭpretaj kalkulaĵoj, angle ready reckoner. Por spreadsheet PIV donas tabelkalkulilo.
Mi estas nekontenta pri tiu solvo, ĉar ŝajnas al mi ke esence temas pri speco de tabelo (per kiu oni povas eventuale kalkuli), ne pri speco de kalkulilo (havanta la formon de tabelo).
La Vikipedia artikolo evidentigas hezitemon ĉe la aŭtoro. Kvankam ĝia titolo estas “Tabelkalkulilo”, tamen ĝia dua ĉapitreto portas la titolon “Principoj de kalkultabeloj”:
Kalkultabelo estas dudimensia aranĝo de ĉeloj, ofte numeritaj vertikale per dekumaj nombroj kaj horizontale per latinaj majuskloj (A, B, … Y, Z, AA, AB, AC, …). Ĉiu ĉelo povas preni valoron, kiu povas esti nombro, prezo, dato, teksto, bildo, ret-ligilo ktp
Grava eco de kalkultabeloj estas, ke ĉelo povas porti ankaŭ formulon, kies valoro dependas de aliaj ĉeloj
Male, la tria ĉapitreto titoliĝas “Eta historio de tabelkalkuliloj”.

En la nederlanda-E vortaro de De Smedt mi trovis
spreadsheet ĉelaro; kalkulfolio
—kio ŝajnas esti antaŭkomputila.

Ni ne bezonas sinonimon de baremo, kiu en ĉiu okazo estas nun malnovmodiĝinta afero. Mia unua ideo estis bona. Ni reprenu la kunmetaĵon kalkultabelo por esperantigi spreadsheet.

Wednesday 16 September 2009

ta-manĝaĵoj

Jen pli da interesaj novaj anglaj vortoj komenciĝantaj per ta-.

Tapas estas malgrandaj antaŭmanĝaĵoj por akompani trinkadon, kiujn la britoj ekkonis en Hispanujo. Mi ne havas la E-hispanan vortaron de de Diego, do ne scias ĉu la hispanaj esperantistoj jam havas fiksitan esperantigon de tiu nocio. Provizore mi esperantigis ĝin/ilin kiel pladetoj.
Pri taramosalata ni eksciis de la grekoj. Ĝi estas nun bone konata en Britujo kiel “dip” (trempsaŭco), manĝata kun pano. Ĝia ĉefa ingredienco estas laktumo (fiŝovaĵo), do ni povus esperantigi ĝin kiel laktumosalato.
Tartar(e) sauce estas konata kiel akompanaĵo por fiŝaĵo. Ĝia nomo aludas al la tataroj, kaj ŝajne estus tute internacie nomi ĝin tatara saŭco.

Tuesday 15 September 2009

tabloids

La vorto tablojd/o estas difinita en PIV2 kiel “farmacia plata pastelo”, kiu en la angla estas tablet. Ŝajnas, ke tabloid estis origine markonomo de la londona farmacia kompanio Burroughs Wellcome & Co (ĉ. 1880). Sed la nuna signifo de la angla vorto tabloid estas
a newspaper that has small pages, a lot of photographs, and stories mainly about sex, famous people etc rather than serious news (antonimo: broadsheet) [LDOCE]
— do gazeto populara, neserioza. En Britujo The Sun estas tipa tia gazeto; en Usono, New York Daily News; en Germanujo, Bild. Kolektive oni parolas ankaŭ pri la gutter press (stratdefluila gazetaro).
Estas iom da konfuzo en la angla: antaŭ dudek jaroj la neseriozaj gazetoj havis malgrandan paĝformaton (do “tablojdaj”), la seriozaj grandan. Sed nun diversaj seriozaj gazetoj (ekz-e The Times) alprenis la malgrandan formaton (“tabloid format”). Sed per tio ili ne fariĝis tabloids. Aldone, The Guardian alprenis mezan formaton, t.n. Berliner. Oni nomas ilin ankoraŭ broadsheets.
Mi trovas, ke la germana ekvivalento de tabloid estas BoulevardblattBoulevardzeitung, kiun Krause esperantigas kiel bulvarda gazeto (od. ĵurnalo). Sed mi dubas, ĉu negermanlingvanoj komprenus tiun esprimon.
Aliflanke la franca alpruntis la anglan esprimon, tabloïde, redonatan de LePuil-Danvy kiel duonformata presaĵo. Por traduki la nunan signifon de la angla tabloid tiu traduko maltrafus la esencon.
Provizore mi metis
tabloid popolgazeto
ĉar mi trovas nenion pli bonan.

Monday 14 September 2009

tualetejo

Por la vorto tualeto PIV2 ne spegulas la efektivan uzadon.
Laŭ PIV, kaj supozeble laŭ la Fundamento, tualeto estas
1 Tuto de la objektoj, kiuj servas al virino por sin vesti k aperi en societo
2 Tuto de la aranĝoj k agoj, per kiuj oni zorgas pri la purigado k beligado de la haŭto, la kombado de la haroj ktp

(En la moderna angla kredeble ne ekzistas unuvorta traduko por senco 1; por senco 2 oni diras grooming.)
En la Fundamento staras tre simple
tualet' toilette | toilet | Toilette | туалетъ | tualeta.

La problemo estas, ke en la angla, la franca, kaj la germana (mi ne scias pri la rusa kaj la pola) tiu vorto — eventuale nur en la pluralo — submetiĝis al signifoŝanĝo. En la angla a toilet estas ‘necesejo’. Same en la franca les toilettes, en la germana die Toiletten estas la necesejoj. La angla toilet paper, toilet tissue estas nur neceseja papero, neniel papertukoj (Kleenex) por forigi ŝminkon.
Tiu neceseja senco de la radiko estas abunde atestata en Esperanto.

En iu Dua Bulteno de UK ni legas
Ĉiuj ĉambroj estas ekipitaj per tualetejo, klimatizilo, televido en fermita cirkvito, kaj fridujo. La hotelo havas…
Ne temas pri iu sinvestejo, sed pri necesejo.

En la moderniĝanta Ĉinujo oni raportas, ke
En ĉiu tualetejo estas senpagaj viŝpapero kaj man-lavilo.

- dum en Afriko
Puraj tualetejoj/necesejoj estas je chies dispono, kaj instruistoj chiam montras al la gelernantoj kaj ech al aliaj instruistoj kiel uzi/prizorgi ilin kaj kiel purigi sin post fekado/pisado.

Iu asertas, ke li
legis ke "tualetejo" estas la ĉambro kaj "necesejo" estas la "ilo"

sed la uzado ne spegulas tiun distingon: tualetejo estas sinonimo de la Fundamenta necesejo.
neces'ej' cabinet d’aisance | privy | Abtritt | отхожее мѣсто | ustęp.
Ne povus esti pli bona atesto, ol ĉi-lasta, ke la kvin traduklingvoj ŝanĝiĝis dum la jaroj.
Kaj PIV devus ĝisdatigi sian artikolon pri tualet/o.

Friday 11 September 2009

tekvondo kaj tajĝio

Inter la anglaj vortoj komenciĝantaj per ta- troviĝas du fremdvortoj, kiuj estis nekonataj en la lingvo antaŭ kvardek jaroj, kiam aperis la unua eldono de la vortaro. Taekwondo kaj t’ai chi estas luktosportoj (martial arts) el orienta Azio, respektive el Koreujo kaj Ĉinujo.

Laŭvorte taekwondo, koree 태권도, estas la ‘pied-puɡno-vojo’. En Vikipedio ĝi estas esperantigita kiel tekvond/o, kaj tiu formo ŝajnas esti la establita. (Laŭ Sonja ĝi estas rekomendata de Bertilo Wennergren.) Ĝi mankas en PIV2.
La plena nomo de t’ai chi estas t’ai chi chuan. En la ĉina tio estas (tradicie) 太極拳 aŭ (simpligite) 太极拳, pinjine tàijíquán. (La skribo t’ai chi chuan estas laŭ la sistemo Wade-Giles.) Pri esperantigo de la mallonga nomo ĉiuj konsentas: ĝi estas tajĝio. Sed pri la plena nomo ekzistas diverseco de opinioj. Vikipedio nomas ĝin tajĝiĉuano, kaj tiun formon donas ankaŭ Sonja. Sed la koncerna fakasocio de UEA portas la titolon Universala Tajĝiĉjŭan-Grupo de Esperanto. Estas vere, ke laŭlitera transskribo de la pinjina quan estas ĉjŭan; aliflanke, tiu formo rompas la normalajn regulojn de E-fonetiko, kun du sinsekvaj duonvokaloj antaŭ vokalo. Certe pli esperanta estus tajĝiĉuano. Ankaŭ ĝi mankas en PIV2.
Mi metos nur la mallongan nomon.
taekwondo tekvondo
t’ai chi tajĝio

Thursday 10 September 2009

SUV

La usona SUV (sport utility vehicle) estas moderna speco de aŭto: simila al ‘bienaŭto’ (station wagon, estate car), sed kun la ĉasio de malpeza ŝarĝaŭto.
Kutime ĝi havas pelpotencon en ĉiuj kvar radoj, kio ebligas veturadon sur malebena tereno. Pro tio en Britujo oni uzas la nomon 4WD (four-wheel drive) aŭ 4×4 (four-by-four). Se oni uzas tiujn veturilojn en la urbo tiu kapablo estas nenecesa kaj energimalŝpara, kaj slange ni nomas ilin Chelsea tractors.
Alia nomo estas off-road vehicle (veturilo uzebla sur senvoja tereno).
En Esperanto ni havas la nomon ĵipo, sed ĵipo estas malgranda, kaj cetere markonomo. Ĉu oni povus nomi ankaŭ Land Rover ĵipo? Aŭ RAV4?
Laŭvorte oni povus traduki SUV kiel sportutilveturilo. Tamen pli konvena estus la esprimo sportaŭto. Aŭ ĉu tio pensigus pri vetkuraŭtoj?

Wednesday 9 September 2009

la aŭtisma spektro

La psika perturbo (malordo) autism estis nekonata en la tempo de Zamenhof, kaj relative nova koncepto kiam mi verkis la unuan eldonon de la vortaro (eld. 1969). Tiam, se mi ne eraras, ekzistis mallongviva E-eldonaĵo kun la titolo Aŭtismo, sed ĝi celis ‘aŭtistojn’ kaj temis pri aŭtomobiloj kaj aŭtomobilado. Por eviti hominiman konflikton mi kreis kaj proponis por la perturbo la nomon memismo. Tiu propono ne sukcesis.
Intertempe oni dediĉis multe da atento al la psika perturbo, ĉiulingve sub la nomo autisme, Autismus, autismo ktp, kaj ni ne plu nomas automobilismon per tiu nomo.
La vikipedia artikolo pri la psika perturbo prave nomiĝas aŭtismo.
Oni parolas pri la aŭtisma spektro, en kiu milda formo de la perturbo nomiĝas sindromo de Asperger.
Iuj aŭtismuloj (kaj eble ankaŭ neaŭtismuloj) havas alian sindromon, angle savant syndrome, en kiu ili posedas brilan talenton en unu fako sed ne en aliaj. Ekzemple, tia persono povas eble brile matematiki aŭ desegni aŭ lerni lingvojn, sed samtempe eble eĉ ne povas lavi sin kaj vesti sin. (Pli frue en la angla oni diris idiot savant.) Germane tio nomiĝas Inselbegabung (insula talento), sed en multaj aliaj lingvoj oni uzas la formon savant aŭ simile.
Savant estas la franca vorto por ‘klerulo, erudiciulo’. Pro homonimoj ni kredeble ne povas uzi la esperantigojn savano, savanto.
Vikipedio havas artikolon kun la titolo Sciegula simptomaro, sed la koncerna elektronika dosiero havas la titolon Erudicio-sindromo.
Tiuj nomoj ne estas tute kontentigaj. Aparte maloportuna estas la pluformaĵo sciegulo-sindromaruloj, kiun ni trovas en la artikolo.
Kion fari?

Tuesday 8 September 2009

tofu

Kiel ni nomas la specon de kazeo faritan el sojfaboj?
En la angla ĝi nomiĝas tofu, laŭ la japana 豆腐, latinletere toohutōfu. (La japana silabo ふ aŭ フ estas fonetike [ɸɯ], latinigita kiel hufu.)
Estas uzata ankaŭ la esprimo bean curd.

La japana vorto devenas de la samskriba ĉina vorto dòufu, el dòu 豆 ‘fabo’ kaj 腐 ‘putra’.
En la korea tiu vorto fariĝis 두부 tupu.
Kiel prave konstatas Vikipedio,
Esperantigo de tiu radiko ankoraŭ ne stabilas, do oni renkontas tofuo, toŭfuo, eĉ tohuo kaj eble aliajn. Krome iuj vortaroj kaj homoj uzas sojkazeo, el jam-ekzistantaj radikoj.

Ŝajnas, ke en ĉiuj eŭropaj lingvoj ĝi nomiĝas tofu. Por Esperanto la E-Japana Vortaro (2006) preferas la formon tofu/o, kaj mi emas konsenti.
Aliflanke la BonaLingvistoj certe preferos sojkazeo.

Monday 7 September 2009

subsidiary, subsidiarity

La ordinara signifo de la angla adjektivo subsidiary estas ‘akcesora, duaranga, sekundara’. All other issues are subsidiary to this one = Ĉiuj aliaj demandoj estas akcesoraj al ĉi tiu.
La ordinara signifo de la samforma substantivo estas ‘filio, filia kompanio’. One of our Japanese subsidiaries = unu el niaj japanaj filioj.
Al la angla adjektivo ordinare ne respondas abstrakta substantivo. Ni ordinare ne parolus pri “the subsidiarity of this issue”.
Tamen lastatempe pro Eŭropa Unio estas multe uzata la vorto subsidiarity, en specialigita senco. Temas pri la principo, ke multajn decidojn rajtas fari la membro-ŝtatoj, ne la Unio mem. Al tiu substantivo ordinare ne respondas adjektivo: ŝajnas al mi, ke ni ordinare ne dirus (tiusence) “this decision is a subsidiary one”.

Kiel traduki subsidiarity? Troviĝas artikolo en Vikipedio kun la titolo subsidiareco.
Pri tiu vorto okazis pasintjare diskuto en Ipernity. Paŭl Peeraerts atentigis, ke jam dek jaroj ĝi estas uzata:
Tiel nova la "neologismo" ne estas. Jam en la jarkolektoj de Monato de la fino de la pasinta jarcento (!) aperas la vorto "subsidiareco".

Okazis diskuto ankaŭ en la grupo La Bona Lingvo, kiel Renato Corsetti argumentis por “malcentr(ig)a decidpovo”. Mi opinias, ke ordinare sufiĉus malcentra decidado.
Tamen pro la uzateco de la ‘neologismo’ mi metas
subsidiarity malcentra decidado, subsidiareco

Friday 4 September 2009

Majstro nemajstra

Unu grava gramatika diferenco inter la angla kaj Esperanto estas tio, ke en la angla oni amase kreas kunmetaĵojn (kombinojn) el substantivoj, kiujn oni tamen skribas kiel apartajn vortojn. Tiel ekzemple oni havas newspaper article (artikolo en gazeto, gazetartikolo), library book (libro el biblioteko, biblioteklibro), application form (aliĝilo, laŭelemente ‘sinpropono formularo’), football team (futbalteamo).
Tio ne ekzistas en Esperanto. Estus erare skribi *biblioteko libro, *gazeto artikolo, *aliĝo formularo, *futbalo teamo. En Esperanto tio devas esti aŭ unu vorto (gazetartikolo), aŭ A-vorto plus O-vorto (gazeta artikolo), aŭ prepoziciaĵo (artikolo el gazeto).
Oni povas foje skribi la unuvortan kunmetaĵon per streketo: Esperanto-asocio. Tamen la esprimo *Esperanto asocio estus erara. Ĉi tiu blogo nomiĝas vortaro-blogo, ne *vortaro blogo.

Ekzistas escepto ĉe “nominacio”: la monato septembro, la urbo Londono, la rivero Tamizo, mia frato Tomaso. Tie povas esti du substantivoj sen eksplicita ligilo.

Hieraŭ anonima komentanto de mia blogo atentigis pri Reta Terminaro — bone, ĉar mi ne konis ĝin. En ties ĉefpaĝo troviĝas ligilo al la plurlingva vortaro Majstro, kiun mi ankaŭ ne konis.
La supera titolo ĉe la ĉefpaĝo de Majstro tekstas Majstro Aplikaĵoj. Tiu vortkonstruo estas erara. Alklakinte la butonon “esperanto”, vi legas Majstro Tradukvortaro. Same tiu vortkonstruo estas erara.
La retpaĝaro mem ŝajnas esti bona kaj utila. Kiel bedaŭrinde, ke ĝi prezentas sin misgramatike!

Thursday 3 September 2009

karamboli kun stelo

La bildo montras tropikan frukton, eksportatan nun ankaŭ al netropikaj landoj. En la anglaj superbazaroj oni nomas ĝin starfruit, ĉar se oni ĝin laŭlarĝe tranĉas ĝi havas la formon de kvinpinta stelo.
La anglalingva Wikipedia prezentas ĝin sub la nomo carambola. Same, la esperanta Vikipedio nomas ĝin karambolfrukto.
Botanike ĝi estas la frukto de Averrhoa carambola, arbo origine el Indonezio kaj la hinda subkontinento. Sekve PIV2 nomas ĝin averoo (kaj eĉ aldonas bildon).
Se juĝi laŭ alilingvaj vikipedioj, en la naciaj lingvoj ĝi plej ofte havas aŭ nomon kun la radiko carambola ~ karambola aŭ kunmetitan nomon, laŭelemente stel + frukt. Mi suspektas, ke nur la fakuloj konas la sciencan nomon.
La Esperanta radiko karambol/ jam havas alian signifon (= kolizii, ktp). Do por uzi ĝin necesus nepre aldoni -frukto (respektive -arbo).
Troviĝas diskuto ĉi tie.
La plej eleganta solvo, laŭ mi, estus popularigi en Esperanto la nomon stelfrukto.

Wednesday 2 September 2009

stereo

En la moderna ĉiutaga angla lingvo, la vorto stereo havas du ĉefajn signifojn. Ambaŭ rilatas al stereofonio, “tekniko de reproduktado de registritaj aŭ dissenditaj sonoj, kiu donas la impreson de aŭda reliefo”. La unua estas supozeble mallongigo de stereo system:
a stereo with two good speakers

I like listening to music on my car stereo

a personal stereo (= Walkman, iPod etc)

La dua estas mallongigo de stereophonic, stereophony:
a stereo record

listening in stereo

Por ambaŭ sencoj mi ne vidas kialon ne rekoni la esperantigon stere/o:
stereo kun du bonaj laŭtparoliloj

mi ŝatas aŭskulti muzikon per la stereo de mia aŭto

persona stereo

stereo-disko

aŭskulti en stereo, aŭskulti steree

PIV2 donas al ni nur prefikson stereo/ (~kemio, ~mikroskopo) kaj la radikon sterefoni/. Ŝajnas al mi dezirinde rekoni ankaŭ ordinaran vorton stere/o, kiel mallongigon de sterefonia ekipaĵo aŭ de stereofonio.
Eventuala malavantaĝo de tiu solvo estus, ke ni havus radikon stere/ apud prefikso stereo/. Sed similaĵon ni toleras ĉe aŭt(o)/ kaj fot(o)/.
La proponoj de Benson (stereofoniilo, stereoilo) estas plumpaj kaj preskaŭ neuzataj.